Υπάρχει κάτι χαλαρωτικό όταν το ζυμάρι ζυμώνεται με τα χέρια. Ένα αίσθημα ηρεμίας και ικανοποίησης, σαν τα χέρια να επιτελούν την πιο ουσιώδη καθημερινή εργασία. Είναι σχεδόν μια μυστικιστική επικοινωνία με τον πρωτόγονο άνθρωπο, ο οποίος για χιλιάδες χρόνια ζύμωνε με τα χέρια το πιο σημαντικό προϊόν για την επιβίωσή του.
Τι είναι λοιπόν το ζύμωμα και ποιοι είναι οι τρόποι ζυμώματος;
Το ζύμωμα ενός ζυμαριού είναι από τα πιο σημαντικά στάδια στην παραγωγή του ψωμιού. Τι είναι όμως το ζύμωμα; Δυστυχώς για άλλη μια φορά, η λέξη που χρησιμοποιείται, δεν είναι ικανή να περιγράψει με ακρίβεια την διαδικασία που επιτελείται. Η λέξη ζύμωμα μοιάζει με την ζύμωση, νοηματικά όμως δεν έχει καμία σχέση. Σαν ζύμωμα θεωρείται η μάλαξη του ζυμαριού ή γενικά η μηχανική επεξεργασία του, με στόχο τον σχηματισμό γλουτένης, την αύξηση της ελαστικότητάς της και την ωρίμανση του ζυμαριού. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές ζυμώματος ανάλογα το είδος του ζυμαριού, οι οποίες διαφοροποιούνται κυρίως με βάση το ποσοστό υγρασίας του.
Το δίπλωμα επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεμονωμένα, σαν τεχνική ζυμώματος. Όλα τα ζυμάρια όμως ξεκινάνε με το ανακάτεμα των υλικών τους.
Ανακάτεμα
Το ανακάτεμα, δηλαδή η αργή ανάμειξη των υλικών μιας συνταγής, είναι η ενέργεια που σηματοδοτεί την αρχή της δημιουργίας κάθε ζυμαριού. Είναι το στάδιο στο οποίο τα υλικά συνδυάζονται σε μια ομοιόμορφη μάζα και το ζυμάρι προετοιμάζεται για τις επεξεργασίες που θα ακολουθήσουν. Βασικός στόχος είναι η ομοιόμορφη κατανομή των υλικών στο μείγμα, δεν είναι όμως το μοναδικό που συμβαίνει κατά το ανακάτεμα.
Τα μεγάλα σωματίδια σπάνε σε μικρότερα, επιτρέποντας τους να διαλυθούν και να ενυδατωθούν σε πιο σύντομο χρονικό διάστημα. Με την ενυδάτωση του αλευριού και των πρωτεϊνών του, ικανοποιούνται οι βασικές συνθήκες για σχηματισμό της γλουτένης και για δράση διάφορων ενζύμων, όπως οι αμυλάσες και οι πρωτεάσες.
Δημιουργούνται επίσης κάποιοι θύλακες αέρα, οι οποίοι αυξάνονται στα επόμενα στάδια και τελικά δημιουργούν την ψίχα του ψωμιού.
Το ανακάτεμα μπορεί να γίνει είτε μέσα στην λεκάνη με ένα κουτάλι, είτε με το μίξερ στον κάδο του, ανακατεύοντας ομοιόμορφα με αργή ταχύτητα.
Συνήθως αυτό το αρχικό ανακάτεμα δεν κρατά περισσότερο από μισό ή ένα λεπτό. Η αρχική σύσταση του ζυμαριού είναι συνήθως αραιή και με ελάχιστη σχηματισμένη γλουτένη, με αποτέλεσμα σε αυτή την φάση το ζυμάρι να έχει ελάχιστη δύναμη και να σκίζεται εύκολα, αν τεντωθεί. Στο σύντομο χρονικό διάστημα που διαρκεί ένα ανακάτεμα, ελάχιστη είναι η δράση των ενζύμων καθώς και η γλουτένης που σχηματίζεται. Αυτό όμως αλλάζει αν ακολουθήσει ένα βήμα αυτόλυσης.
Τεχνικές ζυμώματος
Μετά από το ανακάτεμα συνήθως ακολουθεί το ζύμωμα. Ανάλογα το είδος του ζυμαριού γίνεται η επιλογή της αντίστοιχης τεχνικής που θα αποφέρει, πιο εύκολα και αποδοτικά, σχηματισμό και ενδυνάμωση της γλουτένης.
Οι πιο πολλές τεχνικές, μηχανικές ή μη, βασίζονται στην οξείδωση των πρωτεϊνών που δημιουργούν τη γλουτένη, καθώς και στην ομοιόμορφη αναδιανομή του δικτύου της, σε ολόκληρο το ζυμάρι.
Η επιλογή της τεχνικής γίνεται κυρίως με βάση το ποσοστό υγρασίας του ζυμαριού.
Βέβαια όλες οι τεχνικές χρησιμοποιούν συμπληρωματικά το δίπλωμα και την ξεκούραση, για καλύτερο έλεγχο της ελαστικότητας της γλουτένης.
Κατά το ζύμωμα, καθώς οξυγόνο ενσωματώνεται στο ζυμάρι, η γλουτένη αποκτά μεγαλύτερη ελαστικότητα και αυξάνεται η δύναμη του ζυμαριού. Αν όμως η γλουτένη αποκτήσει πολύ μεγάλη ελαστικότητα μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα, τόσο κατά την διαδικασία παρασκευής, όσο και στο τελικό προϊόν.
Αν το ζύμωμα συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα το ζυμάρι ωριμάζει υπερβολικά και η γλουτένη συνήθως καταρρέει. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει επίσης πιθανότητα λεύκανσης του ζυμαριού λόγω της υπερβολικής οξείδωσης.
Αυτά τα δύο προβλήματα, όμως, συμβαίνουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με την χρήση ηλεκτρικού μίξερ, από ότι σε ζυμάρι που ζυμώνεται με τα χέρια.
Αξιολόγηση βαθμού ωρίμανσης
Για αυτούς τους λόγους ο αρτοποιός πρέπει συνεχώς να ελέγχει και να αξιολογεί την ποιότητα της γλουτένης και τον βαθμό ωρίμανσης του ζυμαριού.
Αυτό γίνεται αγγίζοντας το ζυμάρι κατά την διάρκεια του ζυμώματος.
Αυτή όμως η τεχνική είναι δύσκολη για έναν αρχάριο, διότι απαιτεί αρκετή εμπειρία.
Ο αρχάριος αρτοποιός μπορεί να χρησιμοποιήσει μια τεχνική κατά την οποία το ζυμάρι τεντώνεται ώστε να προσομοιάζει ένα παράθυρο. Με βάση το πόσο εύκολα σκίζεται το ζυμάρι, μπορεί εύκολα και αντικειμενικά οποιοσδήποτε να κρίνει το επίπεδο ωρίμανσης και αν το ζυμάρι χρειάζεται περισσότερο ζύμωμα ή ξεκούραση.
Η τεχνική αξιολόγησης της γλουτένης παρουσιάζεται με περισσότερη λεπτομέρεια εδώ.
Προετοιμασία
Όλες οι τεχνικές απαιτούν την ίδια προετοιμασία. Ο αρτοποιός καθαρίζει την επιφάνεια που θα γίνει το ζύμωμα, καθώς και τα χέρια του. Το ζυμάρι τοποθετείται στην καθαρή επιφάνεια και το σκεύος που το περιείχε, καθαρίζεται από τα υπολείμματα ζυμαριού χρησιμοποιώντας την εύκαμπτη σπάτουλα. Η ανοξείδωτη σπάτουλα χρησιμοποιείται σε κάθε τεχνική, κυρίως για την αποκόλληση μικρών κομματιών ζυμαριού από την επιφάνεια και τα χέρια του αρτοποιού.
Παραδοσιακό ζύμωμα
Όταν η υγρασία του ζυμαριού είναι μικρότερη από 60-65%, τότε επιλέγεται η παραδοσιακή τεχνική ζυμώματος.
Δυστυχώς αυτή η τεχνική δεν είναι πολύ αποδοτική και χρειάζεται περίπου 10 λεπτά για να φτάσει το ζυμάρι έναν μέτριο βαθμό ωρίμανσης. Χρησιμοποιείται, σχεδόν πάντα, συνδυαστικά με την αυτόλυση και το δίπλωμα για να επιτευχθεί μεγαλύτερη απόδοση και μικρότερος χρόνος ζυμώματος. Η διαδικασία του παραδοσιακού ζυμώματος είναι πολύ απλή.
Κάθε φορά, αρχικά διπλώνουμε το ζυμάρι πάνω στον εαυτό του και έπειτα το πιέζουμε μπροστά μια ή δύο φορές, τεντώνοντάς το. Όταν το πιέζουμε χρησιμοποιούμε ένα ή δύο χέρια, ανάλογα το μέγεθος του ζυμαριού. Στην συνέχεια το διπλώνουμε ξανά και το στρέφουμε κάθετα (90°), αντίθετα από την φορά των δεικτών του ρολογιού. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται συνέχεια, μέχρι το τέλος του ζυμώματος. Η κάθετη στροφή του ζυμαριού είναι πολύ σημαντική για την ομοιόμορφη ενδυνάμωση και κατανομή του δικτύου της γλουτένης σε ολόκληρο το ζυμάρι. Όταν στρίβουμε το ζυμάρι, χρησιμοποιούμε το αριστερό χέρι στο πίσω μέρος του ζυμαριού και το δεξί στο μπροστά. Οι αριστερόχειρες χρησιμοποιούν αντίθετα χέρια και στρέφουν το ζυμάρι δεξιόστροφα.
Βέβαια, πολύ λίγοι τύποι ζυμαριού έχουν τόσο χαμηλή υγρασία. Το Ιταλικό ζυμάρι για μακαρόνια, το παραδοσιακό Ελληνικό προζυμένιο ψωμί που φτιάχνουν οι γιαγιάδες ή τα διάσημα bagel, τα στρογγυλά δηλαδή κουλουράκια με την σφιχτή ψίχα και την φανταστική μυρωδιά, είναι μερικά παραδείγματα.
Η πλειοψηφία των ζυμαριών όμως, έχει υγρασία μεγαλύτερη από 60-65% και υφή αρκετά αραιή και κολλώδης, κάτι που δυσκολεύει την χρήση αυτής της τεχνική ζυμώματος σε τέτοιου τύπου ζυμάρια. Slap and Fold- Ζύμωμα στον "αέρα"
Για τα περισσότερα ζυμάρια χρησιμοποιείται μια παραδοσιακή Γαλλική τεχνική ζυμώματος, κατά την οποία το ζυμάρι σηκώνεται στον αέρα. Αυτή η τεχνική παρέχει πολύ υψηλή απόδοση σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Ζύμωμα στον αέρα σε ζυμάρι με 65% νερό
όχι και τόσο αποτελεσματικό ζύμωμα λόγω του λίγου νερού
Ζύμωμα στον αέρα σε ζυμάρι με 80% νερό
πολύ πιο αποτελεσματικό ζύμωμα καθώς έχει πολύ περισσότερο νερό.
Ένας έμπειρος αρτοποιός μέσα σε 2-3 λεπτά επιτυγχάνει ικανοποιητική ωρίμανση του ζυμαριού. Χρησιμοποιείται κυρίως για ζυμάρια με υγρασία μεγαλύτερη από 60-65%, δεν μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί εύκολα σε ζυμάρια με υγρασία μεγαλύτερη από 80%.
Η διαδικασία αυτής της τεχνικής είναι απλή, είναι όμως αρκετά διαφορετική από το παραδοσιακό ζύμωμα, οπότε συνήθως χρειάζεται κάποια εξάσκηση.
Αρχικά πιάνουμε την αριστερή πλευρά του ζυμαριού και το σηκώνουμε, στρέφοντας το 90° δεξιόστροφα. Έπειτα, με μια απότομη κίνηση, χτυπάμε το κάτω μέρος του ζυμαριού στον πάγκο, που εξαιτίας της υψηλής υγρασίας συνήθως κολλάει. Στην συνέχεια το τεντώνουμε πίσω και τελικά το διπλώνουμε. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται συνέχεια, μέχρι η γλουτένη να αποκτήσει την επιθυμητή ελαστικότητα. Καθώς εκτελείται αυτή η τεχνική σε πολύ υγρά ζυμάρια (70+%)), καλό είναι να γίνονται μικρά διαλείμματα, 10-20 δευτερολέπτων, κατά τα οποία η γλουτένη θα ξεκουράζεται στιγμιαία.
Συνήθως σε αυτό το χρονικό διάστημα ο αρτοποιός καθαρίζει τα χέρια του με την σπάτουλα, μιας και τα ζυμάρια με υψηλή υγρασία συνήθως κολλάνε εύκολα στα χέρια. Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική τεχνική για ζύμωμα, η οποία χρησιμοποιείται πιο συχνά και εφαρμόζεται σε μια τεράστια ποικιλία ζυμαριών. Αυτό συμβαίνει διότι η συνολική υγρασία στα περισσότερα ζυμάρια κυμαίνεται μεταξύ 65-75%. Από όλες τις τεχνικές, το ζύμωμα στον αέρα είναι η μοναδική τεχνική που χρειάζεται κάποια εξάσκηση και ίσως λίγη καθοδήγηση, δεν είναι όμως καθόλου δύσκολη στην εκμάθηση. Για ζυμάρια όμως με υγρασία μεγαλύτερη από 80%, η καλύτερη τεχνική είναι το δίπλωμα.
Tέντωμα και Δίπλωμα
Το δίπλωμα, εκτός από τεχνική ενδυνάμωσης της γλουτένης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν βασική τεχνική ζυμώματος.
Είναι η πιο απλή και ξεκούραστη τεχνική, η οποία χρησιμοποιείται κυρίως σε ζυμάρια με υγρασία πάνω από 60-65%. Από όλες τις τεχνικές ζυμώματος με τα χέρια, είναι η μοναδική τεχνική που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ζυμάρια με υγρασία πάνω από 80%.
Είναι πολύ αποδοτική τεχνική, η οποία απαιτεί πολύ μικρή ενασχόληση με το ζυμάρι. Η διαδικασία είναι ακριβώς ίδια με το δίπλωμα, μόνο που δεν εκτελείται πάνω σε ζυμάρι με σχηματισμένη και μερικώς ενδυναμωμένη γλουτένη, αλλά ακριβώς μετά το ανακάτεμα, όταν το ζυμάρι είναι πολύ αδύναμο και δεν έχει σχεδόν καθόλου σχηματισμένη γλουτένη. Για να ζυμώσουμε με αυτή την τεχνική, εκτελούμε ένα δίπλωμα κάθε 10 λεπτά. Συνολικά εκτελούμε την τεχνική τέσσερις φορές σε διάστημα 30 λεπτών. Συνήθως δεν απαιτούνται περισσότερα από τέσσερα διπλώματα για να αποκτήσει το ζυμάρι έναν ικανοποιητικό βαθμό ωρίμανσης.
Αρχικά όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, το ζυμάρι είναι αδύναμο και σκίζεται εύκολα. Σταδιακά όμως η γλουτένη γίνεται περισσότερο ελαστική και αναδιανέμεται σε όλο το ζυμάρι. Μετά το τέλος κάθε διπλώματος, είναι σημαντικό να σκεπάζουμε το σκεύος, που περιέχει το ζυμάρι, με μια πετσέτα ή με διάφανη μεμβράνη, για να μην ξεραθεί η επιφάνεια του ζυμαριού.
Μέθοδος Rubaud (updated)
Η μέθοδος αυτή είναι ανακάλυψη του Γαλλοαμερικάνου αρτοποιού Gerard Rubaud
Η μέθοδος Rubaud, μιμείται κατά πολύ τα παλιά ζυμωτήριο με βραχίονες, όπου απαλά και ευγενικά ανακατεύεται το ζυμάρι, ενδυναμώνει την γλουτένη και ενσωματώνει την απαιτούμενη ποσότητα αέρα σε αυτό.
Κατά αυτή την μέθοδο (όπως παρακάτω) ουσιαστικά σχεδόν σκουπίζουμε την ζύμη με τις άκρες των δαχτύλων μας, τεντώνουμε ελαφρά προς τα πίσω και συνεχίζουμε επαναλαμβάνοντας την ίδια κίνηση.
Η μέθοδος αυτή είναι μια καθαρή μέθοδος. Γίνεται μέσα στο δοχείο όπου αφήνουμε το ζυμάρι να φουσκώσει, δεν πετάγονται ζυμάρια δεξιά κι αριστερά, είναι ευγενική προς αυτό και συνήθως 2 σετ των 3-5 λεπτών, με ενδιάμεση στάση 20 λεπτών είναι αρκετά για αν μας δώσουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Έχει φυσικά τα μειονεκτήματά του.
Είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί σε ζυμάρια με υγρασία κάτω του 70-75%. Σε αυτά τα επίπεδα νερού, το ζυμάρι είναι αρκετά στεγνό, με ελάχιστη εκτατότητα και πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί. Βέβαια εξαρτάται άμεσα και από τον τύπο των αλεύρων που θα χρησιμοποιήσουμε.
Το δεύτερο και ίσως το πιο ύπουλο είναι ότι χρειάζεται γερός ώμος. Μπορεί να φαίνεται αστεία η κίνηση, αλλά η επανάληψη της, οδηγεί σύντομα σε καταπόνηση του ώμου και του χεριού γενικότερα. Μία δοκιμή θα σας πείσει!
Θερμοκρασία ζυμαριού
Είναι πολύ σημαντικό να μετρηθεί η θερμοκρασία του ζυμαριού, μετά το τέλος του ζυμώματος.
Η θερμοκρασία του ζυμαριού δεν θα πρέπει να ξεπερνά πολύ τους 25°C, αλλά ούτε και να είναι πολύ κάτω από 20°C.
Η χαμηλή θερμοκρασία θα καθυστερήσει την ζύμωση των μικροοργανισμών, ενώ μεγάλη θερμοκρασία θα την επισπεύσει πολύ, καθώς και την δράση των πρωτεολυτικών ενζύμων, με αρνητικές συνέπειες για τη γλουτένη και την σύσταση του ζυμαριού.
Πολλές φορές το καλοκαίρι, λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας περιβάλλοντος, παρατηρούνται προβλήματα στη γλουτένη και την σύσταση του ζυμαριού, ειδικά όταν η υγρασία του είναι αυξημένη και το αλεύρι δεν είναι καλής ποιότητας.
Υπό αυτές τις συνθήκες συχνά η γλουτένη του ζυμαριού σχεδόν καταρρέει, από την δράση των πρωτεολυτικών ενζύμων.
Ένας τρόπος να επηρεάσουμε την θερμοκρασία του ζυμαριού ώστε να είναι σε αποδεκτά επίπεδα είναι μεταβάλλοντας την θερμοκρασία του νερού ή των συστατικών που παρέχουν υγρασία στο ζυμάρι.
Ένας άλλος τρόπος είναι να μεταφέρουμε το ζυμάρι σε περιβάλλον με διαφορετική θερμοκρασία, όπως σε ένα ψυγείο το καλοκαίρι ή σε έναν φούρνο τον χειμώνα.
Οι τεχνικές ζυμώματος με τα χέρια είναι απλές και εύκολες στην εκμάθηση. Ο αρχάριος αρτοποιός, όμως, χρειάζεται κάποια εξάσκηση και λίγο χρόνο για την άνετη χρήση τους.
Αυτές οι τεχνικές, μαζί με το δίπλωμα, είναι αρκετές για να δημιουργήσουν οποιοδήποτε ζυμάρι, από το κλασσικό προζυμένιο ψωμί της γιαγιάς και την ανάλαφρη τσιαμπάτα μέχρι το πλούσιο μπριός και το αφράτο κρουασάν.
Στο παρόν άρθρο προστέθηκαν βίντεο και και η μέθοδος Rubaud.
Αναδημοσιεύεται κατόπιν άδειας από τον Κώστα Σιόζο και το prozymi.blogspot.com
Τον Κώστα και την παρέα του, τους έχει κερδίσει η μπύρα. Έχουν κάνει την δική τους χειροποίητη νανοζυθοποιεία "ΚYKAΩ" στη Πάτρα, με πολύ κόπο, με πολύ μεράκι και αγάπη.
Όσοι το θέλουν, μπορούν να στηρίξουν την προσπάθειά τους, στην μπύρα του κάνοντας ένα απλό και φτωχικό λαικ στην σελίδα τους στο Facebook εδώ.
Υπέροχες οι οδηγίες σας για τους αρχάριους .Αυτός ο τρόπος ζυμώματος slap and fold ενδείκνυται για όλες τις ζύμες ψωμιού (ολικής,κίτρινο,λευκό)και υγρασίες απ'οτι κατάλαβα περισσότερο για υψηλής υγρασίας ζύμη.
Κ Α Τ Α Π Λ Η Κ Τ Ι Κ Η δουλειά!!!!!!!!!!! Τέλειο άρθρο. Συμπεριλαμβάνει τα πάντα !!!!!! ΜΠΡΑΒΟ!!!!!